Żelazo a zdrowy sen dzieci

Żelazo jest jednym z kluczowych składników mineralnych. Jego odpowiednia podaż i biodostępność w organizmie jest niezbędna do codziennego funkcjonowania niemowląt. Wśród podstawowych funkcji żelaza wymienia się budowę elementów morfotycznych krwi, odpowiadających za transport tlenu do komórek. Jednakże żelazo bierze udział nie tylko w procesie oddychania, ale także wpływa na nasz sen czy poziom energii w ciągu dnia. Zatem czy warto suplementować żelazo? Jak właściwie składnik ten wpływa na codzienne funkcjonowanie? Dowiedz się więcej!

Dlaczego żelazo jest ważne dla zdrowego snu?

Żelazo jest składnikiem mineralnym, który pośredniczy w regulacji wielu procesów i mechanizmów jakie zachodzą w organizmie, zarówno osoby dorosłej, jak i niemowlęcia. Z kolei niedobór żelaza przyczynia się do zaburzenia prawidłowego wzrostu i rozwoju. Na sen żelazo wpływa w następujących mechanizmach:

• transport tlenu: najbardziej znaną i podstawą funkcją żelaza jest budowa elementów krwi takich jak np. hemoglobina, która umożliwia dostarczenie tlenu do komórek całego organizmu niemowlęcia; tu w przypadku snu, kluczowe jest prawidłowe dotlenienie mózgu, które wpływa na odczuwaną senność; niedobór żelaza czy anemia mogą spowodować nadmierną senność,
• udział w syntezie neuroprzekaźników: żelazo bierze udział w powstawaniu substancji takich jak dopamina, noradrenalina czy serotonina; wszystkie te związki wywołują określone działanie w układzie nerwowym np. wpływają one na nastrój, pobudzenie czy właśnie sen.

Warto również wiedzieć, że niedobór żelaza to stan, który objawia się szybszą męczliwością, niechęcią do aktywności i sennością, która nie ustępują nawet po przespanej nocy czy drzemce.

Jakie mogą być skutki niedoboru żelaza?

Stan, w którym ilość dostępnego żelaza jest zbyt niska, wpływa negatywnie na zdrowie niemowląt, zaburzając szereg procesów związanych z wzrostem i rozwojem dziecka. Jak wskazują badania, niemowlęta mają wysokie ryzyko rozwoju anemii wynikającej z niedoboru żelaza. Najczęściej jest to związane z komplikacjami okołoporodowymi np. krwawieniem, infekcjami i przedwczesnym porodem. Następnie w ciągu pierwszego roku życia ogromną rolę odgrywa dieta dziecka. Istotne jest, aby w drugiej połowie roku rozpocząć rozszerzanie diety, ponieważ ilość żelaza w mleku matki jest zbyt niska dla rozwijającego się organizmu.

Niedobór żelaza i anemia mogą manifestować się w różny sposób, w zależności od wieku dziecka. W przypadku niemowląt niekiedy pierwsze objawy mogą być trudne do zauważenia, stąd niezbędne jest uczęszczanie na wizyty kontrolne do lekarza prowadzącego. Wśród podstawowych objawów anemii u niemowląt wymienia się:

• zwiększoną podatność na infekcje,
• bladość śluzówek i spojówek,
• zajady obecne w kącikach ust,
• osłabiony apetyt,
• szorstką skórę, słabe i łamiące się włoski i paznokcie.
• ospałość, senność, niechęć do zabaw i aktywności,
• częsty płacz, osłabienie i spowolnienie w rozwoju dziecka,
• zaburzenia snu, częste wybudzanie się,
• zaburzenia koordynacji ruchowej (większe, aniżeli jest to fizjologiczne)

W przypadku bardzo nasilonej anemii może dojść do zaburzeń w procesie oddychania czy pracy serca. U starszych dzieci zauważalne jest osłabienie koncentracji, trudności w nauce i niechęć do aktywności fizycznej. Podobne objawy niedoboru żelaza zauważa się również u osób dorosłych.

Dzieci z grupy ryzyka niedoboru żelaza

Zgodnie z tym co wspomniano wcześniej, część niemowląt jest bardziej predysponowana do rozwinięcia niedokrwistości z niedoboru żelaza. Mianowicie, niedobór żelaza występuje częściej u dzieci przedwcześnie urodzonych, gdyż budowanie zapasów żelaza u niemowląt odbywa się w ciągu ostatnich tygodni ciąży. Zatem jeśli dziecko urodzi się zbyt wcześnie, istnieje ryzyko, że zgromadzone zapasy żelaza będą niewystarczające. Podobnie jest w przypadku dzieci z niską masą urodzeniową. W tej grupie również prawdopodobne jest, że zapasy żelaza będą zbyt niskie.

Następnie niedobór żelaza może wystąpić u dzieci, w przypadku których podczas porodu doszło to komplikacji np. takich jak krwawienie. Na gospodarkę żelaza w organizmie wpływa także dieta matki. Jeśli była ona niedoborowa w ten składnik, to wyższe jest ryzyko anemii również u niemowląt. Podobnie jest w przypadku kolejnych miesięcy życia dziecka. Jeśli niemowlę jest karmione mlekiem matki to po 6 miesiącach życia dziecka wskazane jest rozszerzanie diety, między innymi o produkty bogate w żelazo. W przeciwnym razie zwiększa się ryzyko niedoboru żelaza i anemii.

Istotną kwestią jaka wpływa na poziom żelaza w organizmie dziecka jest także ciąża. Jak wskazują badania, ciąża mnoga, a więc urodzenie w jednym czasie dwójki lub więcej dzieci, także zwiększa ryzyko niedoborów żelaza i anemii.

Niedobór żelaza obserwowany jest  także u niemowląt, które często zapadają na infekcje, powiązany jest także z chorobami przewlekłymi czy wrodzonym niedoborem transferryny, czyli białka odpowiedzialnego za transport żelaza w organizmie.

Warto pamiętać, że żelazo to jeden z podstawowych składników mineralnych. Już od wczesnych lat życia dziecka zaleca się spożywanie produktów bogatych w żelazo, takich jak np. mięso. Jeśli dieta nie zapewnia wystarczającego spożycia żelaza, wskazane może być włączenie dodatkowej suplementacji tego składnika.

Anemia z niedoboru żelaza a sen dziecka

Jak wskazują badania, dzieci z niedoborem żelaza i anemią mogą mieć nieprawidłowy wzorzec snu. Jest to związane z poszczególnymi fazami, jakie w czasie snu następują po sobie. Niemowlęta z anemią mogą mieć zbyt długą fazę snu głębokiego i zbyt krótka fazę snu. W konsekwencji wybudzenie takiego dziecka trwa dłużej, choć nierzadko dzieci same będą się również często wybudzać. W przypadku takich niemowląt zauważona jest także zwiększona ruchliwość kończyn, co może wskazywać na mniej wydajny sen. Ostatecznie dzieci nawet po kilku godzinach snu mogą odczuwać zmęczenie i być bardziej senne.

Dzienne spożycie żelaza dla dziecka

Zgodnie z obowiązującymi dla populacji polski normami żywienia, opracowanymi przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (2020), podaż żelaza w diecie dziecka zależy przede wszystkim od jego wieku. Podane niżej normy dotyczą dzieci zdrowych. Zatem należy pamiętać, że gdy występują dodatkowe przesłanki np. poród przedwczesny lekarz prowadzący może zdecydować o dodatkowej suplementacji tego składnika, powyżej zapotrzebowania zaprezentowanego w poniższej tabeli.

Zalecane dzienne spożycie żelaza (AI, RDA, w mg na dzień):

AI – wystarczające spożycie dla niemowląt

RDA – zalecane dzienne spożycie

Zalecenia dotyczące diety wspierającej zdrowy sen dzieci

Chcąc zapewnić swojemu dziecku zdrowy i wydajny sen niewątpliwie warto zwrócić uwagę na odpowiednią podaż żelaza. Przy występującej anemii związanej z niedoborem żelaza, specjalista może zalecić dodatkową podaż tego składnika preparatem z żelazem, który pozwala uzupełnić występujące niedobory. Jednym z zalecanych przez Polskie Towarzystwo Neonatologiczne rodzajem żelaza jest żelazo elementarne, które charakteryzuje się wysoką biodostępnością (zdolnością do wchłaniania przez organizm), a także dobrą tolerancją. Ponadto w przypadku niemowląt zaleca się stosować preparaty płynne, które ułatwią podaż tego pierwiastka u najmłodszych. Podając dziecku preparat z żelazem, nie należy przekraczać dawki zaleconej przez lekarza, ponieważ jego nadmiar może być szkodliwy.

Dzienne spożycie żelaza dla dorosłego

Omawiając temat żelaza, warto także zwrócić uwagę, że również wiele osób dorosłych może cierpieć na niedobory tego składnika mineralnego. Mianowicie, niedobór żelaza i anemia są powszechne nie tylko u niemowląt, ale także kobiet w wieku rozrodczym, w tym także u kobiet w ciąży. Jak wskazują badania, nawet co 2. kobieta w ciąży w Polsce może mieć niedobory żelaza, a co 4. anemię. Zatem warto także uważnie obserwować siebie, a wszelkie niepokojące sygnały skonsultować z lekarzem internistą.

Zalecane dzienne spożycia żelaza u osób dorosłych (RDA):

• dla kobiet (wyższe zapotrzebowanie związane jest np. z miesiączką):
  • od 19 do 50 roku życia – 18 mg/d
  • powyżej 50 r. ż. (po zaprzestaniu miesiączkowania) – 10 mg/d
  • w czasie ciąży – 27 mg/d
  • podczas laktacji – 10 mg/d
• dla mężczyzn:
  • od 19 roku życia – 10 mg/d

Warto jednak pamiętać, że także w dorosłości pewne czynniki takie jak choroby przewlekłe, krwawienie czy zabiegi operacyjne mogą zwiększyć zapotrzebowanie na żelazo, a tym samym zwiększać ryzyko niedoboru żelaza i stanowić wskazanie do włączenia dodatkowej suplementacji żelaza.

Podsumowując, chcąc zadbać o zdrowie i sen warto regularnie badać swoją pociechę, ale także samemu uczęszczać na zalecane badania, w tym badania krwi. W przypadku niemowląt z grupy ryzyka niedoboru żelaza zaleca się regularne monitorowanie poziomu żelaza oraz dostosowanie diety lub ewentualne stosowanie preparatów żelaza pod nadzorem lekarza. Warto pamiętać, że podstawowym źródłem żelaza powinna być pełnowartościowa dieta, bogata w produkty pochodzenia zwierzęcego czy nasiona roślin strączkowych. Następnie, jeśli będzie ona niewystraczająca, lekarz może zalecić dodatkową podaż tego mikroelementu produktami dobrze przyswajalnego żelaza.

Piśmiennictwo:

1. Chaber R, Helwich E, Lauterbach R i wsp. Diagnostyka i leczenie niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci i młodzieży. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Przegląd Pediatryczny. 2023; 52(3):26-52
2. Jarosz i wsp. Normy żywienia dla populacji polskiej i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.
3. Peirano PD, Algarín CR, Chamorro RA, Reyes SC, Durán SA, Garrido MI, Lozoff B. Sleep alterations and iron deficiency anemia in infancy. Sleep Med. 2010
4. Angulo-Kinzler RM, Peirano P, Lin E, Algarin C, Garrido M, Lozoff B. Twenty-four-hour motor activity in human infants with and without iron deficiency anemia. Early Hum Dev. 2002
5. Keating GL, Rye DB. Where you least expect it: dopamine in the pons and modulation of sleep and REM-sleep. Sleep. 2003.
6. Vetrivelan R, Qiu MH, Chang C, Lu J. Role of Basal Ganglia in sleep-wake regulation: neural circuitry and clinical significance. Front Neuroanat. 2010
7. Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce 2023. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego. Media Press. 2023.
8. Jarosz M., Rychlik E., The problem of malnutrition in Poland and across the world, Post. N. Med., 2012, 25, 12, 917–923.
9. Skolmowska D., Głąbska D., Analysis of heme and non-heme iron intake and iron dietary sources in adolescent menstruating females in a National Polish Sample, Nutrients, 2019, 11, 5, 1049.
10. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie profilaktyki niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza niską dawką żelaza hemowego u kobiet – stan wiedzy na 2013 rok, Ginekol. Pol., 2014, 1, 85, 74–78.

CHIESI/NKO/INN/06/01/2024