Mózg to centrum dowodzenia całego organizmu. Zbudowany przede wszystkim z wody, tłuszczów i białek niewątpliwie stanowi najważniejszy elementu układu nerwowego. Warto wiedzieć, że jest jedną z pierwszych struktur, jakie tworzą się w czasie życia płodowego. Na rozwój mózgu dziecka wpław obecność kluczowych składników odżywczych takich jak właśnie żelazo. Co więcej niedobór tego składnika zaburza prawidłowy wzrost i rozwój mózgu.
Składniki mineralne i ich wpływ na mózg
Ludzki mózg stanowi jedną z najbardziej skomplikowanych struktur układu nerwowego. Do jego prawidłowego funkcjonowania niezbędne są liczne składniki mineralne pośród których wymienić należy między innymi:
- żelazo: choć ciężko wybrać jeden składnik mineralny, który jest absolutnie najważniejszy (gdyż wszystkie są niezbędne), to żelazo jest szczególnie istotne, ponieważ odpowiada za transport tlenu do mózgu, co jest niezbędne do jego prawidłowego funkcjonowania;
- cynk: bierze udział w przemianach metabolicznych i komunikacji pomiędzy komórkami nerwowymi (neuronami);
- magnez: podobnie jak cynk wpływa na funkcjonowanie neuronów, uczestniczy w przekazywaniu impulsów nerwowych;
- miedź: bierze udział w syntezie neuroprzekaźników oraz wpływa na strukturę białek istotnych dla funkcji mózgu;
- selen: to składnik mineralny znany ze swoich właściwości antyoksydacyjnych, w mózgu również pełni rolę ochronną przed negatywnym wpływem wolnych rodników tlenowych.
Jakie składniki mineralne wpływają na rozwój mózgu dziecka?
Jaką rolę pełnią składniki mineralne w kontekście rozwoju mózgu? Czy wpływają wyłącznie na bieżącą pracę tego narządu? A może uczestniczą również w budowie i jego rozwoju?
Dokładnie tak! Waga odpowiedniej podaży i dostępności wybranych związków jest nie do przecenienia! Wspomniane niżej składniki mineralne są bardzo istotne nie tylko w ciągu pierwszych lat życia dziecka, ale także w czasie życia płodowego, kiedy to zachodzi proces powstawania mózgu. Na co należy zwrócić uwagę na co dzień, a także w diecie mamy?
- Żelazo: w czasie życia płodowego bierze udział w budowie mózgu np. w produkcji osłonek otaczających komórki układu nerwowego, w prawidłowym tworzeniu synaps między włóknami nerwowymi, w tworzeniu nowych połączeń nerwowych, a także umożliwia prawidłowe funkcjonowanie substancji czynnych w mózgu, co umożliwia jego rozwój i dojrzewanie.
- Jod: jest kluczowy dla prawidłowej pracy tarczycy, która z kolei wpływa na rozwój mózgu, ciężki niedobór jodu przyczynia się do powstawania zaburzeń w pracy układu nerwowego co określa się mianem kretynizmu.
- Fosfor: podobnie jak żelazo uczestniczy w budowie komórek nerwowych oraz jest składnikiem kwasów nukleinowych (DNA), które są istotne dla przekazywania informacji genetycznej.
Żelazo i wpływ na mózg
Żelazo to składnik mineralny, który w kontekście mózgu jest niezwykle istotny. Jego odpowiednia podaż jest ważna przez całe życie, ale kluczowa podczas życia płodowego, a także w okresie wzrostu i rozwoju. Jest to związane z tym, że początkowo żelazo uczestniczy w budowie układu nerwowego. Przykładowo w pierwszych tygodniach życia dziecka, kiedy tworzą się zalążki układu nerwowego, a także w III trymestrze ciąży, gdy rozwija się hipokamp – struktura mózgu odpowiedzialna za pamięć czy naukę.
Następnie żelazo bierze udział w dojrzewaniu i rozwoju mózgu nie tylko do końca życia płodowego, a także podczas kilkunastu pierwszych lat. W trakcie życia dziecka właściwa podaż żelaza umożliwia dostarczenie tlenu do mózgu, prawidłowe funkcjonowanie, zdobywanie wiedzy i doświadczenia.
Zapotrzebowanie na żelazo w różnych grupach wiekowych
Zapotrzebowanie na żelazo różni się w zależności od wieku dziecka, stanu zdrowia, a nawet przebiegu ciąży. Jak wskazują wytyczne, u dzieci zdrowych, które urodziły się o czasie, mają prawidłową masę ciała i w czasie porodu nie doszło do żadnych komplikacji (np. krwawienia), występują zapasy żelaza wystarczające na pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Jednocześnie już na etapie rozszerzania diety malucha, czyli po 17 tygodniu życia, warto zadbać, aby włączać produkty bogate w żelazo. Ich brak istotnie zwiększa ryzyko niedoboru tego składnika. Wśród niemowląt od 7 miesiąca życia EAR, czyli średnie zapotrzebowanie, wynosi 7mg żelaza. Z kolei zalecana dzienna podaż żelaza, czyli RDA, to 11 mg żelaza.
Jednocześnie warto także pamiętać, że wybrane grupy niemowląt mają wyższe zapotrzebowanie na żelazo i w ich przypadku wskazana jest stosowanie preparatu z żelazem jako element profilaktyki niedoboru żelaza. Do tej grupy należą m.in. dzieci urodzone przedwcześnie. Wcześniaki mają wysokie ryzyko niedoborów żelaza, ponieważ zapasy tego składnika są gromadzone pod koniec ciąży. Jeśli kończy się ona przedwcześnie, zapasy te nie są wystarczające – jak pokazują badania, u wcześniaków zapasy żelaza kończą się po 2 – 3 miesiącach życia dziecka i wtedy, po konsultacji z lekarzem, wskazana jest dodatkowa suplementacja żelaza w ilości około 1-2 mg żelaza/kg masy ciała/ dzień.
Znaczenie żelaza dla mózgu dziecka
Żelazo jest niezbędne dla prawidłowej budowy czy pracy mózgu. W jakich procesach bierze udział i jak wpływa na mózg?
- Żelazo a rozwój mózgu dziecka
Jak pokazują badania, odpowiednia podaż żelaza jest kluczowa w trakcie ciąży, gdyż składnik ten wpływa na rozwój umysłowy dziecka. Kobietom w ciąży zaleca się suplementację żelaza, ponieważ to właśnie z krwi mamy jest pobierany ten składnik.
Badania obserwacyjne realizowane z udziałem dzieci, które w pierwszym roku życia cierpiały na niedobór żelaza wskazują, że brak odpowiedniego dostarczenia tego mikroelementu powoduje nieprawidłowe wykształcenie się struktur układu nerwowego. Objawiało się to zaburzeniami zachowania, problemami w nauce, zaburzeniami koncentracji czy psychomotorycznymi. Oznacza to, że właściwa podaż żelaza w okresie rozwoju mózgu u niemowląt i małych dzieci jest kluczowa. W przeciwnym razie jego niedobór może negatywnie wpływać na zawartość żelaza w tkance mózgowej, rozwój mózgu dziecka i w konsekwencji upośledzać rozwój psychomotoryczny i funkcjonowanie dziecka.
Jak żelazo wpływa na rozwój funkcji poznawczych u dzieci?
Zgodnie z tym co wspomniano wcześniej, już na etapie kształtowania się mózgu żelazo wpływa na to jak dziecko będzie funkcjonować w dzieciństwie, a także w dorosłości. Funkcje poznawcze, czyli umiejętność poznawania świata, zdobywanie doświadczenia, a także zapamiętywanie i nauka to procesy, które każde dziecko musi ciągle realizować, aby poradzić sobie w otaczającym je świecie. Badania obserwacyjne wskazują, że dzieci z odpowiednim poziomem żelaza chętnie poznają świat. Są ciekawe nowych wrażeń i uczą się skutecznie poprzez doświadczanie. Jest to związane z tym, że żelazo bierze udział w metabolizmie takich neuroprzekaźników jak dopamina czy GABA (kwas gamma-aminomasłowy; substancje odpowiedzialne za motywację do działania czy relaksację, odpowiednio).
Niedobór żelaza – czy stanowi zagrożenia dla mózgu dziecka? (Lub niedobór żelaza a aktywność dziecka)
Jak wskazują badania, niedobór żelaza jest jednym z najczęściej występujących niedoborów u dzieci. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization; WHO), na całym świecie dotyczy 25% dzieci w wieku szkolnym. Najczęściej związany jest ze zbyt niską ilością żelaza zgromadzoną w czasie życia płodowego, a także brakiem dostarczania odpowiedniej ilości tego składnika w okresie intensywnego wzrostu i rozwoju – najczęściej obserwowany pomiędzy 6 a 24 miesiącem życia.
Zrozumienie związku pomiędzy niedoborem żelaza a aktywnością dziecka jest kluczowe dla poznania prawdziwej wagi tego składnika. Warto wiedzieć, że w zależności od momentu życia, podczas którego występuje niedobór żelaza, powoduje różne komplikacje. Przykładowo w okresie życia płodowego może przyczyniać się do wystąpienia nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym. W okresie szkolnym z kolei może wpływać na koncentrację czy naukę. Zastanawiając się nad odpowiednią podażą żelaza dziecku, warto skonsultować się z lekarzem pediatrą lub dietetykiem.
Piśmiennictwo:
- H. Szajewska. Żelazo w żywieniu niemowląt. Nowa Pediatria 2/2004, s. 61-65.
- A. Chmielewska i wsp. Niedobór żelaza bez niedokrwistości u dzieci: aktualny stan wiedzy. Pediatria Polska, 2016:91:1:52-58.
- Baker R., Greer F.R. and the Committee On Nutrition: diagnosis and prevention of iron deficiency and iron-deficiency anemia in infant and young children (0-3 Years of Age). Pediatrics 2010; 126: 1040.
- Domellöf M. i wsp. ESPGHAN Committee on Nutrition. Iron requirements of infants and toddlers. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2014; 58(1): 119-29.
- Szczapa J. Postępowanie w niedokrwistości u noworodków. W: Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, Borszewska-Kornacka M.K. (red. meryt.), Warszawa, wydanie V 2023: 563-566
- Lauterbach R. Homeostaza żelaza – zapobieganie niedoborowi we wczesnym okresie rozwoju. W: Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, Borszewska-Kornacka M.K. (red. meryt.), Warszawa, wydanie V 2023: 567-572
CHIESI/NKO/INN/05/02/2024
