Dzieci szczególnie narażone na niedobór żelaza

Okres intensywnego rozwoju w pierwszych latach życia dziecka wymaga dostarczania odpowiedniej ilości wielu składników. Większość rodziców zna zagrożenia związane z niedoborem witaminy D.  Do niedocenianych pod tym względem składników należy żelazo.  Tymczasem zbyt późno rozpoznany deficyt tego pierwiastka może skutkować poważnymi konsekwencjami w rozwoju niemowląt i małych dzieci. Dowiedz się jakie czynniki mogą sprzyjać powstawaniu niedoboru oraz jak im zapobiegać.

Niedobory żelaza u dzieci 

Zasoby żelaza są wprost proporcjonalne do czasu trwania ciąży i masy urodzeniowej noworodka¹. Noworodki donoszone mają wystarczające zasoby żelaza z okresu płodowego (o ile przyszła mama sama nie miała w okresie ciąży niedoborów tego pierwiastka). U noworodków urodzonych przedwcześnie bardzo często występuje anemia jako efekt krótszego czasu dostarczania żelaza przez łożysko od matki. U zdrowych dzieci urodzonych o czasie zapasy żelaza zgromadzone w życiu płodowym wystarczają tylko do 4-6 miesiąca życia¹. Później niemowlę zaczyna potrzebować więcej żelaza pochodzącego z pokarmu (ilość w mleku matki jest niewystarczająca), co wynika głównie z gwałtownie zwiększającej się objętości krwi krążącej oraz ze wzrostu masy mięśniowej. Niestety, dieta niemowląt i małych dzieci jest bardzo często uboga w produkty bogate w żelazo. Najlepiej przyswajalne jest żelazo hemowe, którego głównymi źródłami są mięso, podroby i ryby. Niestety jego udział w puli żelaza pokarmowego to zaledwie 5–10%². Większa część żelaza w ogólnej puli żelaza pokarmowego to postać niehemowa, zawarta w produktach roślinnych, która przyswaja się zaledwie w 5%². Żelazo wchłaniane jest głównie w dwunastnicy, więc choroby obejmujące ten fragment układu pokarmowego również wpływają na zasoby tego pierwiastka (np. celiakia)³. Warto też podkreślić, że szereg składników pokarmowych może utrudniać wchłanianie żelaza. Należą tu związki wapnia, fosforu (przetwory mleczne, substancje konserwujące żywność) oraz fityniany (zawarte w ziarnach pszenicy) czy szczawiany (herbata, szpinak, rabarbar)⁴. W sytuacji, gdy podaż żelaza nie wystarcza do pokrycia zapotrzebowania organizmu, jego zapasy ulegają wyczerpaniu i pojawia się niedokrwistość lub inaczej anemia. Charakteryzuje się ona spadkiem stężenia hemoglobiny i/lub erytrocytów w porównaniu do normy przyjętej dla określonego wieku.

Czy łatwo zaobserwować niepokojące objawy? 

Niestety, okazuje się, że anemia cechuje się powolnym początkiem i przewlekłym charakterem, a organizm dziecka przez dłuższy czas, na skutek adaptacji, nie alarmuje rodzica wyraźnymi objawami³. Dopiero w późniejszym etapie można zaobserwować: bladość, brak apetytu, osłabienie, senność (lub rozdrażnienie), problemy z koncentracją, szybkie męczenie się³. Niedobór żelaza może również prowadzić do zaburzeń odporności, zmian w nabłonku (np. zajady), zahamowania przyrostu masy ciała3. Istotne są więc nie tylko objawy, ale przede wszystkim wyniki badań laboratoryjnych i ich interpretacja przez lekarza. Pamiętaj jednak, że wbrew powszechnej opinii, sama morfologia może nie wystarczyć. W początkowym okresie niedoborów żelaza może być ona bowiem zupełnie prawidłowa. Stężenie samego żelaza również nie jest miarodajne. Zmienia się bowiem dobowo i jest zależne od czasu oraz rodzaju spożytego posiłku. Spośród badań gospodarki żelazowej dużą przydatność ma stężenie ferrytyny, która występuje we wszystkich komórkach organizmu, magazynując żelazo⁴. Lekarz może też zlecić szereg innych badań (np. CRP), które będzie potem całościowo analizował.

Czy można podawać żelazo na własną rękę?

Nie diagnozuj dziecka na własną rękę i nie podawaj mu preparatów z żelazem bez konsultacji z lekarzem. Suplementacja żelaza powinna się odbywać wyłącznie pod kontrolą specjalisty. Zaleci on preparat doustny, który umożliwia precyzyjne dawkowanie żelaza. Należy przestrzegać tych wskazówek i uzbroić się w cierpliwość. Pamiętaj, że leczenie ma na celu nie tylko wyrównanie niedokrwistości, lecz także uzupełnienie „magazynu” żelaza, co wymaga odpowiednio długiej, systematycznej suplementacji. Nie przerywaj terapii nawet wtedy, gdy wydaje ci się, że dziecko ma już więcej energii. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów żelaza. Niestety w trakcie ich stosowania dziecku mogą dokuczać mdłości, bóle brzucha lub zaparcia. Zmiana stosowanego preparatu może pomóc wyeliminować tego typu dolegliwości. Różne preparaty mogą być bowiem odmiennie tolerowane. Lekarz może również zalecić dziecku dodatkowe preparaty, wspomagające działanie żelaza. Jego wchłanianie poprawiają kwas askorbinowy (witamina C) i niektóre witaminy z grupy B (B12 , B6)⁴.

Podsumowanie

Pierwsze lata życia dziecka, charakteryzujące się najbardziej intensywnym wzrostem i rozwojem, powinny być przedmiotem twojej szczególnej uwagi. Niedobory żelaza, wbrew powszechnej opinii, wcale nie dotyczą tylko dzieci niedożywionych. Wręcz odwrotnie – anemia jest uważana za problem dotyczący krajów rozwijających się, jak i wysoko zaawansowanych cywilizacyjnie. Niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza może też dotyczyć każdej z grup wiekowych. W przypadku małych dzieci problem nabiera jednak szczególnego znaczenia. Żelazo warunkuje bowiem prawidłowy rozwój psychomotoryczny dziecka i  coraz częściej podkreśla się, że następstwa jego niedoborów mogą być nieodwracalne.

Autor: redakcja serwisu

Piśmiennictwo

1. Pleskaczyńska A. Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci. Dostęp 14.11.22 r. on-line: https://podyplomie.pl/pediatria/29325,zapobieganie-niedoborowi-zelaza-i-leczenie-niedokrwistosci-z-niedoboru-zelaza-u-niemowlat-i-malych
2. Pietrzak B, Seremak-Mrozikiewicz A, Marciniak B, Witek A, Leszczyńska-Gorzelak B. Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Ginekologia
   i Perinatologia Praktyczna. 2016, 1(3): 115–121.
3. Janczak M, Janczak A. Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać. Nowa Pediatr. 2019, 23(4): 123-128.
4. Karakulska-Prystupiuk E. Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie
   w praktyce lekarza rodzinnego. Choroby Krwi w POZ, 2019(1): 49-55.

CHIESI/MST/INN/03/10/2022